این الگو، یک الگوی عمومی است و محور اصلی فعالیت های انجام شده بر مبنای این الگو را می توان در چهار فعالیت خلاصه کرد:
- تعیین نوع اطلاعات لازم؛
- جمع آوری اطلاعات؛
- نتیجه گیری؛
- تصمیم گیری؛
ذکر چهار فعالیت فوق از میان ده مرحله ی تشکیل دهنده ی الگوی مذکور، به سبب اهمیت این فعالیت ها نسبت به سایر فعالیت هاست. این چهار فعالیت به نحوی در تمام الگوی ارزشیابی وجود دارد.
1- تعیین نوع تصمیم و قضاوت |
5- ساخت یا انتخاب وسیله جمع آوری اطلاعات |
4- تعیین زمان و چگونگی جمع آوری اطلاعات |
7- تجزیه و تحلیل و ثبت اطلاعات |
10- جمعبندی و گزارش نتایج |
شکل الگو.ی عمومی ارزشیابی
مرحله اول- تعیین تصمیمات و قضاوت ها: با توجه به اینکه جمع آوری، ثبت، تجزیه تحلیل و نگهداری اطلاعات همیشه مخارج سنگینی را بر بودجه فعالیت های ارزشیابی تحمیل می کند، برای صرفه جویی هر چه بیشتر در هزینه ها و کاهش حجم فعالیتهایی که بی فایده انجام می شود، باید در ابتدای ارزشیابی دقیقاً نوع تصمیمات و قضاوت ها تعیین شود تا بدین وسیله اطلاعاتی که مستقیماً به تصمیمات و قضاوت ها مربوط است تعیین و جمع آوری شود.
مرحله ی دوم- تعیین اطلاعات لازم: بعد از تعیین تصمیمات و قضاوت هایی که در انتهای عملیات ارزشیابی باید مورد توجه و پاسخگویی قرار گیرد، ارزشیاب به جمع آوری اطلاعات لازم تصمیمات و قضاوت ها می پردازد. اطلاعاتی باید جمع آوری شود که: اولاً در حال حاضر در دسترس و قابل استخراج نباشد و ثانیاً به صورت مستقیم برای قضاوت کردن و تصمیم هایی که ارزشیاب می گیرد ضروری باشد.
مرحله ی سوم- جمع آوری اطلاعات موجود: در صورتی که اطلاعات برنامه ی ارزشیابی در محلی وجود داشته باشد، یا از منابعی قابل استخراج و دستیابی باشد، ارزشیاب می تواند با استفاده از این منابع اطلاعاتی برنامه ی خود را از نظر زمانی یک قدم به جلو هدایت کند و در بودجه ی برنامه نیز صرفه جویی کند. بنابراین، حفظ و نگهداری اطلاعات جمع آوری شده و بایگانی منطبق با اصول علمی می تواند استفاده ای بسیاری برای مسئولان و دست اندرکاران برنامه های آموزشی داشته باشد و آنان را در حل مسائل آموزشی یاری دهد.
مرحله ی چهارم- تعیین زمان و چگونگی جمع آوری اطلاعات: بدیهی است که زمان و نحوه ی جمع آوری اطلاعات در کیفیت آن بسیار موثر است. اطلاعات باید به گونه ای و در زمانی جمع آوری شود که حداقل تداخل با برنامه های روزمره ی افراد را داشته باشد و زمان لازم برای پاسخ گویی به سئوالات کوتاه باشد.
استفاده از روش های غیر مستقیم یا مشاهده در جمع آوری اطلاعات می تواند تا حد زیادی مشکل زمان و چگونگی جمع آوری اطلاعات را مرتفع سازد.
مر حله ی پنجم- ساخت یا انتخاب وسیله ی جمع آوری اطلاعات : پس از تعیین زمان و چگونگی جمع آوری اطلاعات، ارزشیاب باید وسیله ی جمع آوری اطلاعات را از میان وسایل موجود انتخاب کند و در صورتی که وسایل موجود نیاز های او را تامین نکرد، ابزار لازم را تهیه کند. گاهی نیز وسایل موجود با اندک تغییراتی، نظر ارزشیاب را تامین می کند. برای جمع آوری اطلاعات راه های مختلفی وجود دارد. برای کسب اطلاعات می توان از انواع آزمون، پرسشنامه، مصاحبه، دفتر گزارش فعالیت ها و کارها، مشاهده، آزمون های گرایش، معاینات بالینی، بایگانی ها، شاخص های اجتماعی، اظهارنظر متخصصان و حتی در بعضی موارد جمع آوری وبررسی شایعات استفاده کرد.
مرحله ی ششم- جمع آوری اطلاعات: کار جمع آوری اطلاعات در واقع از مرحله ی سوم الگو آغاز می شود و در این مرحله، تنها آن بخش از اطلاعات که ارزشیاب نتوانسته است از منابع موجود استخراج و استفاده کند، جمع آوری می شود.
مرحله ی هفتم- تجزیه و تحلیل وثبت اطلاعات: اطلاعات جمع آوری شده حاصل از مرحله ی قبل اصطلاحاً اطلاعات خام نامیده می شو.د؛ ولی کمتر به صورت اولیه و خام قابل استفاده است . این اطلاعات باید تجزیه وتحلیل وپالایش شود تا بتوان برا ساس سئوالات دقیق ارزشیابی که از ابتدا مشخص شده از آنها برای پاسخگویی و تشریح کمی و کیفی موضوعات استفاده کرد .
مرحله ی هشتم - نتیجه گیری و قضاوت: حاصل فعالیت های مراحل قبلی، شکل گیری قضاوت هایی است که در مرحله ی بعد باید موضوع تصمیم گیری قرار گیرد . در مرحله ی هشتم جمعبندی های مشخصی با استفاده از معیارهای از قبل تعیین شده در مورد هریک از ابعاد برنامه آموزشی ارائه می شود و این جمعبندی ها یا قضاوت ها مبنا و ملاک تصمیم گیری هایی است که در مرحله ی بعد انجام می شود.
مرحله ی نهم - تصمیم گیری : بررسی مجموعه ی جمعبندی ها با توجه به سئوال اصلی ارزشیاب در مرحله ی اول و تعیین نقش و ارزش مناسب هریک از عوامل در شکل گیری تصمیم نهایی، به مسئولان و تصمیم گیرندگان، این امکان را می دهد تا بر مبنای سه رکن اطلاعات، تجزیه و تحلیل ها و معیارها تصمیم بگیرند.
تصمیم یا تصمیمات نهایی به وسیله ی مخاطبان برنامه صورت گرفته می شود و مسئولیت ارزشیاب جمع آوری اطلاعات و تبیین مسائل مربوط به سئوال ارزشیابی و به دنبال آن اجرای تصمیمات و تهیه ی گزارش نهایی است.
مرحله دهم – جمع بندی و گزارش نتایج ارزشیابی : جمع بندی، سازماندهی و ثبت اطلاعات و معیارهای به کار گرفته شده و تصمیمات و نتایج حاصل از آن، آخرین مرحله از الگوی ارزشیابی را تشکیل می دهد.
حاصل فعالیت های ارزشیابی، تشخیص نقاط ضعف و قوت برنامه های آموزشی است. ارزشیاب براساس اطلاعات و نتیجه گیری ها و قضاوت ها برنامه ی عملی ایجاد تغییرات درعوامل و عناصر فعالیت های مورد نظر را طراحی کرده، به اعمال این تغییرات در برنامه می پردازد. با این عمل، ارزشیابی حلقه ی واسطه ای است که پس از هربار انجام بر کیفیت برنامه افزوده، از کمبودها و نواقص آن می کاهد. بنابراین، چنانچه دست یابی به حداکثر کارایی در برنامه های آموزشی در نظر باشد، فعالیت ارزشیابی باید به صورت مستمر و دائم انجام پذیرد وبه عنوان یکی از مراحل اصلی فعالیت های تکنولوژیست آموزشی تلقی شود (فردانش1387).